A Editorial Ferrolá Céltiga (1921-1923)

O Foro de Amigos de Ferrol quere lembrar á Editorial Céltiga, que fai case un século levou a cabo un estimable labor de difusión da Cultura Galega en Ferrol.

          —ooOoo—

O ano 1921, no seo das Irmandades da Fala de Ferrol, fundouse a editorial Céltiga, dedicada á publicación de obras na lingua galega. O seu fundador, Xaime Quintanilla, desenvolveu un extenso labor xornalístico e teatral, dirixiu o cadro de declamación do coro Toxos e Flores e colaborou coa maioría das asociacións culturais de Ferrol.

Na súa curta vida a editorial Céltiga, publicou entre os anos 1921 e 1923 un total de 16 títulos, editados na imprenta El Correo Gallego do número 139-141 da rúa Real. A editorial comezou a súa andaina publicando tres obras de teatro, entre elas Alén de Xaime Quintanilla, e Mal de moitos e Trato a cegas de Charlón e Hermida.

O primeiro traballo editado por Céltiga o ano 1921 foi a comedia dramática Alén, obra de Xaime Quintanilla Martínez (1898-1936), a primeira obra teatral escrita en galego que ten lugar no ámbito dunha cultura allea, tratando dese xeito o autor de demostrar que no idioma do país se podían tratar temas non especificamente galegos.

Publicáronse logo Mal de moitos e Trato a cegas, obras conxuntas de Euxenio Charlón Arias (1889-1930) e Manuel Sánchez Hermida (1888-1940), coñecida parella ferrolá de escritores e actores. Os chamados parrafeos eran unha especie de sainetes satíricos con dous personaxes falando unha prosa festiva. Na primeira un vello patrucio e un mozo ridiculizan aos que deixan o uso da lingua galega mentres que a segunda narra a historia de dous falsos cegos que piden esmola. Foron previamente estreadas no Teatro Jofre, en senllos festivais organizados polo Coro Toxos e Froles, entidade á que ámbolos escritores pertencían, sendo eles mesmos os protagonistas.

A partires de marzo de 1922, co subtítulo de “Novela mensual ilustrada”, editouse unha serie de 13 libriños. Neste segundo ciclo publicáronse as novelas curtas Saudade de Xaime Quintanilla, A custureira de García Pereira, Semprenoiva de Cabo Pastor e dous novos parrafeos de Charlón e Hermida, Axúdate …. e O menciñeiro.

Saudade foi a única novela publicada por Xaime Quintanilla (1898-1936), saída do prelo en 1922 cunha portada de Imeldo Corral. A obra amosa a historia sentimental da transformación do amor en saudade incurable que sinte Beta por Luis, o seu home emigrado, e ten como obxectivo exaltar os valores tradicionais do pobo galego.

Outra obra dos devanditos Charlón Arias e Sánchez Hermida, foron os parrafeos Axúdate …. e O menciñeiro, dúas pezas teatrais dun acto, coa cuberta debuxada por Álvaro Cebreiro. A primeira delas narra a historia de dous soldados que fan o servizo militar en Ferrol, mentres que na segunda cóntanse as aventuras do tío Minixildo que traballa de zapateiro e exerce de menciñeiro.

Unha romántica historia de amor dentro do realismo decimonónico foi A custureira, publicada por Nicolás García Pereira (1900-1934), novelista e autor teatral de curta vida nacido en San Xoán de Filgueira. A narración, ilustrada por Carmelo González, amosa a riqueza da fala popular, contando a historia do triángulo amoroso formado por Fiz, un fidalgo literato, Catuxa e Madanela.

Pechou a colección a noveliña costumista Semprenoiva, da autoría doutro ferrolán, o médico e poeta Francisco Cabo Pastor (1872-1973), membro do movemento galeguista. A novela, escrita en prosa intercalada de varios poemas, narra os amores de Hermosinda, unha moza que o autor compara coa flor chamada semprenoiva, que florece todo o ano e que nunca se pon murcha. A orixinal cuberta co tradicional escudo de Galicia, representando o Graal, foi obra de María Cabo.

Os autores das atractivas ilustracións das portadas dos diferentes exemplares foron coñecidos artistas de modernas tendencias pictóricas e relacionados coas ideas da galeguidade, caso dos ferroláns Camilo Díaz Baliño, Bello Piñeiro, Valentín Castro, María Cabo, Carmelo González e Imeldo Corral.

A grande difusión destas obras da editorial Céltiga debeuse á creación dunha ampla  lista de correspondentes en Galicia, Madrid, Bos Aires e A Habana, así como unha completa rede de puntos de venta no propio Ferrol, a imprenta El Correo Gallego, os establecementos Paramés e Bruquetas e os quioscos Comadira e Central. Tamén firmas coñecidas do comercio local publicaban os seus anuncios en galego como Rafael e Vicente, Julio F. Couto, Viúva e Fillos de Pedro Fernández, Romero Irmáns ou Saturnino Montalbo.

A edición da colección Céltiga significou un salientable fito cultural no Ferrol de comezos do século XX, iniciativa que ata hoxe ningunha institución ferrolá foi quen de imitar. Cumpre recuperar a obra literaria dos esquecidos poetas ferrolás, Nicolás García Pereira e Cabo Pastor, ademais do literato e autor teatral, logo Alcalde de Ferrol, Xaime Quintanilla.

Do mesmo xeito, coidamos que o Real Coro Toxos e Froles, no seu centenario, debe ter unha cumprida lembranza de Sánchez Hermida e Charlón Arias, autores e intérpretes dos seus coñecidos parrafeos, e impulsores de Irmandades da Fala en Ferrol, ademais de distinguidos membros do devandito Coro.