Os nacementos e a vocación de crear historias

José Fonte Sardiña
Talvez foi xogando co nacemento na súa nenez cando abrollou en Ramiro Fonte a súa vocación de creador de historias. Conta o noso bardo na primeira novela da súa bendita triloxía “Vidas de infancia”, lembrando o Nadal daqueles tempos, que “os grandes novelistas se comportan cos seus personaxes coma se fosen deuses. Unha vez creados, os personaxes cobran vida propia e botan a andar polos camiños. No futuro, se cadra a min me sería concedido o don de poder mover, no territorio do tempo, os personaxes do Pontedeume da miña infancia. Sei, sen embargo, que non podo obrigalos a facer cousas que eles non fixeron en vida. Pero acaso sería quen de situalos nun escenario temporal coa mesma tenrura que o neno empregaba para situar as figuras do nacemento” (Ramiro Fonte: “Os meus ollos”, Vigo, 2003, p. 94) ((Foto do neno Ramiro Fonte).

Coma sempre acontece cando se achegan as festas de Nadal, a miña memoria, axudada por unha ben escollida relectura das páxinas de “Os meus ollos”, voa a aqueles marabillosos tempos da nenez en Pontedeume. O primeiro sábado despois da
Inmaculada ―daquela aínda non existía a festividade laica da Constitución―, xa pola
mañá, os meus irmáns e mais eu, guiados polo noso pai, subiamos ao sacrosanto monte de Breamo, seguindo a primeira parte do percorrido que faciamos os dous días da romaría de San Miguel, para apañar, un chisco máis arriba das escaleiras do
Monumento, pretiño de Vista Alegre, un pouco de musgo ―hoxe todos sabemos que
non se pode coller, aínda que, polo visto, había xa unha lei de 1962, xuro por san
Miguel e os deuses prerromanos que alí se veneraron que totalmente descoñecida por
nós, que o prohibía― que, coas serraduras que nos proporcionaban na carpintería dos
Canosa, servise de base ao modesto nacemento que montabamos na casa.

Monte arriba contemplabamos a vila que quedaba atrás, a igrexa parroquial, a capela
das Virtudes, o Torreón, o castelo de Andrade, a ponte, o río Eume, a ría de Ares e o
Mourón, e aquela pequena parte da praia de Cabanas que os eumeses considerabamos
nosa, con razón pero sen dereito, antes de que se perpetrase, con dereito pero sen razón, o tambricidio que acabou con ela e a construción do espigón.

Pola tarde baixabamos do faiado as figuras da Virxe, san Xosé, o Neno Xesús, o anxo, a mula e o boi, os Reis Magos nos tres camelos cos seus paxes, os pastores e lavandeiras, Herodes e o seu soldado e algúns animaliños, e os catro bloques de cortiza para facer o portal, a estrela, o castelo de Herodes, a pequena ponte, un muíño e algunha casiña, e toda a familia colocaba con entusiasmo o modesto nacemento, revestido coas faldras da bandeira de España, no curruncho máis relevante do humilde fogar (Foto de Chus Fonte, irmá de Ramiro, coas figuras do nacemento familiar).

Tamén para nós, como conta Ramiro Fonte en “Os meus ollos”, “a tarde en que
faciamos o nacemento era unha festa […]. Alleas ás íntimas traxedias da nosa vila, as casiñas de cortiza do meu nacemento conformaban unha aldea feliz […]. Abofé que aquel mundo estaba ben feito” (Idem, p. 90 e 93) (Foto de Chus Fonte, irmá de Ramiro, coas figuras do nacemento familiar).

Coma el, os meus irmáns e mais eu, e anos despois os meus fillos e sobriños, caemos na tentación de sermos creadores de historias con personaxes representados polas figuriñas do nacemento que se movían por un escenario que nos parecía moi real e que máis ca aquel Belén do primeiro ano da era cristiá reproducía o noso Pontedeume, cheo do verdor do musgo, cun castelo que era unha humilde réplica do grandioso de Andrade que mandara facer o Bo na pena Leboreira no século XIV; os outeiros lembraban o monte de Breamo e as parroquias de Andrade e Vilar; as ribeiras do curso do río de papel de prata, as fragas e as parroquias de Ombre e Nogueirosa e da veciña Cabanas; a ponte, a desembocadura do pai Eume na vila; e as pequenas casiñas, as parroquias costeiras de Centroña e Boebre, que traen, mesmo na toponimia, lembranzas dos tempos castrexos e prerromanos, anteriores á natividade do Neno Xesús (Foto de Chus Fonte, irmá de Ramiro, coas figuras do nacemento familiar).

Polo Nadal, “a fonte [das Angustias] leva moita auga e, se alguén deixa a billa aberta, séntese especialmente inspirada. Como boa eumesa, non vai ser ela quen deixe hoxe de cantar […]. Pontedeume é, por definición, unha vila musical […]. Case sen decatarme, fun recibindo clases de canto nas sobremesas das festas familiares. Dun xeito especial, na cea de Noiteboa, entre un bocado de turrón e un bocado a unha figuriña de mazapán […]. Aquelas cancións son seguramente os mananciais en que naceu o río da miña poesía. Por iso sigo amando o lirismo que se esconde nos versos populares, do mesmo xeito que sigo séndolle fiel á auga transparente que botan os doce canos da miña vila” (Idem, p. 95 e 96) (Foto de Chus Fonte, irmá de Ramiro, coas figuras do nacemento familiar).

Na Noiteboa, na casa da miña infancia, coma en moitos outros fogares eumeses,
tampouco non podían faltar, arredor do portal e presididos pola nosa queridísima avoa Jesusa, as panxoliñas do coro familiar, dirixido sempre con rigor, simpatía e entusiasmo polo noso tío Juan Sardiña, que nos traía uns cancioneiros ―hoxe gardo como verdadeiro ouro en pano un exemplar que hai uns anos me regalou a miña tía
Mercedes―, que interpretabamos desde a primeira á última páxina.

O noso nacemento era moi cativo comparado co da igrexa parroquial de Pontedeume e
xa non digamos co grandioso que había en Atocha na Coruña. Así é todo, tiña a virtude
de que nos permitía sermos creadores de pequenas historias, o que para nós lle
outorgaba un incalculable valor.