A Festa da Virxe do Carme en Pontedeume

José Fonte Sardiña

O dezaseis de xullo sempre foi festa grande na vila de Pontedeume, de fonda vocación mariñá ―como recolleu Abelardo Miguel en moitos dos seus marabillosos lenzos―, e tamén na miña casa, non en balde avoa Marina ―á que eu non cheguei a coñecer― fora peixeira, meu pai era un curtido mariño que sucou os mares de Europa e do alén e meu irmán máis novo, un acreditado mariñeiro nas nosas rías e nos mares máis afastados. Así pois, o día da patroa do mar cumpría celebralo por todo o alto. Coma sempre desde que morreu, este ano tamén, coa lembranza do meu pai e un arrepío nas entrañas, cantarei, xa ben cedo, o día da festa a Salve marinera, que sempre me chega ao corazón.

Xa os días anteriores, a imaxe da Virxe do Carme, que se aloxa todo o ano nun pequeno e modesto fornelo situado no lado do Evanxeo da capela eumesa das Virtudes ―que acolle tamén á patroa da vila no fermoso retablo do altar maior―, a carón da casa onde eu vivía, era trasladada ao Fogar do Pescador, para ser venerada polos seus devotos.

Cando eu aínda era novo, o día da festa, antes da misa solemne, que se celebraba na ribeira, a imaxe da Virxe ía sobre os ombreiros de catro mariñeiros, moitas veces acompañada pola danza de arcos ―uns anos bailaban a miña irmá pequena co grupo Airiños do Eume e outros os de Orballo―, ata o barco que a levaría navegando pola ría para a bendicir, e sempre desfilaba diante dela unha coroa de flores que logo era arrebolada ao mar.

Un dos barcos grandes da vila, engalanado coas bandeiras de Galicia e mais de España ―feitas en tea e izadas nun lugar preferente―, e as doutros moitos países ―realizadas en papel e colocadas nun sitio máis secundario―, tiña a honra, cada ano, de levar a Virxe do Carme ―que normalmente se xuntaba coa de Redes― pola ría de Ares, para bendicir o mar, e detrás del ían os demais barcos pesqueiros e de recreo tamén adornados con bandeiras. Entre eles estaba, como non, o noso caiuco, o Cariña de Rosa, gobernado polo seu patrón maior, o meu pai, que para a ocasión colocaba nun mastro as tres bandeiras, de Pontedeume, Galicia e España, que tamén levaba no corazón. Así e todo, algún ano fomos no Pedra Santa, que era un dos que adoitaba levar a Virxe e tiña por propietarios aos nosos primos, os fillos do meu querido tío Antón.

Desde o ano 1988, unha fermosa imaxe de pedra da Virxe do Carme preside, na Pena do Soldado, a praia de Zopazos, que está nada máis pasar a ponte de ferro, e despide e recibe aos mariñeiros que van ou veñen de pescar e a todos os que navegan pola ría de Ares, acolléndoos baixo o seu manto protector.

Xa de volta na ribeira, a Nai de Deus regresaba ao Fogar do Pescador, e máis tarde, na igrexa parroquial, o párroco impoñíalle o escapulario do Carme, que eu sempre levo comigo, a todo aquel que quixese. Cumpría así coa tradición que asegura que a Virxe do Carme fixera a promesa de salvar das penas do Inferno a todo aquel que levase o seu escapulario no momento da súa morte. Este é o motivo polo que nos petos de ánimas aparece a Virxe do Carme tendéndolles a súa man aos fieis que se atopaban no Inferno ou no Purgatorio para subilos con Ela ao Ceo. Tamén a fachada do convento do Carme de Santiago de Compostela acolle a imaxe da Virxe que no arco do seu fornelo ten gravada a lenda “Quien muriere con este escapulario no padecerá el fuego eterno”.

Naquelas festas da miña nenez había, ademais, sardiñada o dezaseis e verbenas pola noite, e adoitaban durar dous días.

Nos últimos anos, a procesión polo mar e a misa na ribeira viñan celebrándose o sábado ou o domingo máis próximos ao dezaseis e o día do Carme había misa na igrexa parroquial de Santiago de Pontedeume e unha pequena procesión despois arredor do adro coa fermosa imaxe que se aloxa, escoltada polas de san Expedito e santo Tomás de Villanueva, no retablo da Virxe do Carme, no lado do Evanxeo deste templo.

Así e todo, este ano recuperouse a vella tradición e, aínda que a sardiñada se celebrará o domingo catorce, a procesión marítima e a misa do Carme na ribeira serán o día dezaseis, que é o da súa festa, como nos meus tempos nenos. Chamádeme nostálxico, pero eu, nin que dicir ten, estou encantado co cambio.